ibn-i haldun'un,yaşanılan coğrafyanın insan yaşayışına etkileri olduğunu belirten sözüdür. coğrafya kader olabilir ancak bu kaderi değiştirmek,o coğrafi toplumda yaşayan insanların elindedir.ben körü körüne kaderdir diyip geçemem. kaderi iyi diyeceğimiz bir toplumun, yanlış politikalar ile eğitimsizlikle veya adil rekabet ortamını sağlayamamakla, özgürlüklerini kısıtlamakla kaderi olumsuz yönde değiştirebilir. örneğin;ülkesinde her şey yetişirken,yukarıda saydığım tutumlardan ötürü artık eskisi gibi yetiştiremeyen,dışarıya bağımlı olan bir ülke haline gelebilir.benim ne demek istediğimi anladınız sanırım.kısacası coğrafya aslında sandığımız gibi kader değildir. toplumların, yanlış tutumları sonucu ortaya çıkan kısır durumu "coğrafya kaderdir" sözünün arkasına saklamalarıdır. aynı çoğrafi özelliklere ve zenginliklere sahip iki ülkenin biri gelişirken diğeri yerlerde sürünüyorsa bunun sebebi toplum ve o toplumu yönetenlerin yanlış tutumlarıdır. bir ülkenin kaderini coğrafyasından ziyade insanları belirler kanaatindeyim.